Công cụ nhận biết rủi ro cho nhà đầu tư trái phiếu
Thị trường trái phiếu doanh nghiệp tại Việt Nam bùng nổ trong 5 năm qua, tăng trưởng bình quân 42%/năm. Hiện thị trường này chiếm khoảng 12% tổng dư nợ và khoảng 15% GDP. Tuy nhiên, theo TS. Nguyễn Trí Hiếu, trong sự bùng nổ này, còn thiếu những điều căn bản để Việt Nam phát triển một nền trái phiếu doanh nghiệp lành mạnh và bền vững.
Dẫn kinh nghiệm từ thị trường tại các nước phát triển như Mỹ, ông Hiếu cho rằng, những thiếu sót đang diễn ra trên thị trường trái phiếu Việt Nam bao gồm cả thiếu sót về mặt pháp lý, sự thiếu kiểm soát của những cơ quan quản lý và sự thiếu hiểu biết của các nhà đầu tư cá nhân.
Các nhà đầu tư cá nhân tại Mỹ có sự hiểu biết rất sâu rộng về thị trường tài chính và sự tuân thủ luật pháp rất cao. Trường hợp bản thân họ không có kiến thức tài chính, họ thường được hỗ trợ bởi các công ty kinh doanh chứng khoán, các ngân hàng đầu tư và các công ty luật. Các công ty này rất có trách nhiệm khi tư vấn cho khách hàng.
Thị trường trái phiếu cũng có những công cụ để nhà đầu tư nhận biết rủi ro và đưa ra những quyết định hợp lý, hiệu quả. Một trong những công cụ đó là xếp hạng tín nhiệm.
Phần lớn các trái phiếu đều được xếp hạng bởi ba công ty tín nhiệm hàng đầu thế giới là Moody’s, Standard & Poor's và Fitch Ratings. Các trái phiếu được xếp hạng với hai mức tín nhiệm là mức đầu tư hay đáng đầu tư và mức không đầu tư hay không đáng đầu tư.
Trong mỗi mức này, có nhiều cấp độ khác nhau từ cao xuống thấp, nhưng trái phiếu được xếp hạng không đáng đầu tư được gọi là trái phiếu rác, trái phiếu rủi ro cao (Junk bond). Các nhà đầu tư muốn đầu tư an toàn, ít rủi ro thường không chọn những trái phiếu rác này. Nhưng vẫn có nhiều nhà đầu tư chọn trái phiếu rác vì lãi suất cao và họ đã phân bổ rủi ro trong danh mục đầu tư của họ, có trái phiếu rác và cũng có những trái phiếu tốt để trung hoà được rủi ro và lợi nhuận trong danh mục đầu tư.
Điều quan trọng của xếp hạng tín nhiệm là nhà đầu tư ý thức được mức độ rủi ro của trái phiếu, tức là khả năng vỡ nợ của doanh nghiệp phát hành để quyết định mua hay bán.
"Tôi cũng như các nhà đầu tư tại Mỹ, khi có kế hoạch mua trái phiếu của một công ty nào đó, tôi thường tra cứu mức xếp hạng tín nhiệm của các trái phiếu muốn mua, nếu là những trái phiếu không xếp hạng hoặc trái phiếu rác, thông thường tôi sẽ bỏ qua trái phiếu đó", ông Hiếu chia sẻ.
Trong khi đó, theo vị chuyên gia này, điều đáng buồn là ở Việt Nam, nhà đầu tư thường không sử dụng công cụ xếp hạng tín nhiệm. Họ tự thẩm định trái phiếu dựa vào uy tín của doanh nghiệp phát hành, sự hấp dẫn của lãi suất với mức lợi nhuận thường lên gấp đôi, gấp ba so với lãi suất huy động của ngân hàng.
Chính điều này đã dẫn đến rủi ro rất lớn cho các nhà đầu tư hiện nay. Mặt khác, xét trên vĩ mô, thị trường trái phiếu doanh nghiệp của Việt Nam vẫn chưa thể phát triển trở thành “bệ đỡ” cho nền kinh tế.
Trước thực trạng này, ông Hiếu cho rằng, các cơ quan quản lý nhà nước cần sớm có cơ chế xếp hạng tín nghiệm doanh nghiệp phát hành trái phiếu. Qua đó, các nhà đầu tư có thể sử dụng xếp hạng tín nhiệm để có sự thẩm định và đánh giá của bên thứ ba về mức độ rủi ro của trái phiếu.
Bên cạnh đó, Chính phủ cần điều chỉnh ngay những quy định pháp luật về thị trường trái phiếu phát hành riêng lẻ để tạo niềm tin cho giới đầu tư. Nghị định 153 về phát hành trái phiếu riêng lẻ cần quy định rõ ràng xếp hạng tín nhiệm là điều kiện bắt buộc cho việc phát hành trái phiếu.
Đồng quan điểm, PGS.TS Ngô Trí Long, Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cũng cho rằng, các cơ quan quản lý nhà nước cần đánh giá hạn mức tín nhiệm doanh nghiệp phát hành trái phiếu.
Hạn mức tín nhiệm sẽ cho phép nhà đầu tư có cái nhìn đủ khách quan để đánh giá những rủi ro có thể gặp phải khi đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp.
Còn theo TS. Lê Xuân Sang, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, việc có ý nghĩa dài hạn cho phát triển trái phiếu doanh nghiệp là Chính phủ cần có quyết tâm cao hơn trong xây dựng môi trường pháp lý cũng như thành lập các công ty đánh giá/xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp có tính độc lập và hiệu quả hoạt động cao. Qua đó, nâng cao tính hiệu quả, độ an toàn cho phát hành và giao dịch trái phiếu doanh nghiệp.
Ngoài ra, cơ quan quản lý cần tăng cường, đẩy mạnh xây dựng, hoàn thiện và áp dụng các chuẩn mực quốc tế về tài chính, báo cáo tài chính đối với trái phiếu bất động sản cũng như các quỹ REIT để bảo đảm tính công bằng, đánh giá hữu hiệu, đồng nhất hơn về chất lượng quản trị và kết quả hoạt động của doanh nghiệp và các quỹ.
Về dài hạn, để phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, ông Long cho rằng, việc siết trái phiếu nên thực hiện có lộ trình, từ từ, từng bước một. "Nếu phanh quá gấp thị trường trái phiếu, sẽ gây ra các cú sốc cho thị trường, không mang lại lợi ích cho nền kinh tế".
"Cơ quan quản lý nhà nước chỉ nên đưa ra các quy định để ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực trên thị trường trái phiếu, chứ không nên đưa ra các quy định siết quá chặt việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Ngược lại, vẫn cần khuyến khích các doanh nghiệp tốt tiếp tục phát hành trái phiếu doanh nghiệp và coi đây là kênh huy động vốn trung, dài hạn quan trọng, làm giảm áp lực lên hệ thống ngân hàng", ông Long nhận định.